Tο οικολογικό πρόβλημα δεν φαίνεται να έχει εύκολη λύση, επειδή
ακριβώς
«διάγει παράλληλο βίο» με το σημερινό κοινωνικό μοντέλο, παιδί του
οποίου είναι «κατ’ εικόναν και καθ’ ομοίωσιν». Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο
με τη σχέση που έχει ο άνθρωπος με τη φύση. Μια σχέση που βεβαίως
καθορίζεται από αυτό που ονομάζει ο Καστοριάδης «κοινωνικό φαντασιακό».
Το κοινωνικό φαντασιακό, είναι η συλλογική δημιουργική νοητική
λειτουργία των ανθρώπινων κοινωνιών, ως φορέας σύλληψης του πραγματικού,
όπως κάθε φορά το αντιλαμβάνεται και το κατασκευάζει εννοιολογικά.
Είναι η πηγή των θεσμών, των νόμων, των ηθών, των εθίμων, των αξιών. Οι
φαντασιακές κοινωνικές σημασίες καθορίζουν τις αξίες μια κοινωνίας,
δηλαδή καθορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι αληθές και τι
ψευδές, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Δίνουν οντολογική διάσταση σε
νοητικές κατασκευές, οριοθετούν την πραγματικότητα, «λογικοποιούν και
ηθικοποιούν» ερμηνείες κατά το δοκούν για να υφίστανται σε συνθήκες
νομιμότητας από το κοινωνικό σύνολο.
Αυτό με απλά λόγια κατά τον γράφοντα σημαίνει ότι για τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας όπως είναι το οικολογικό πρόβλημα, ο τρίτος κόσμος, η κρίση των ανθρωπίνων σχέσεων, η αλλοτρίωση της πολιτικής και η χειραγώγησή της από την οικονομική ολιγαρχία, ο εξοπλιστικός ανταγωνισμός κ.α., η λύση μπορεί να νοηθεί μόνο μέσα από την αλλαγή των φαντασιακών σημασιών της σημερινής ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτές με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν μια άλλη κοσμοαντίληψη, αναγκαία συνθήκη για έναν κοινωνικό μετασχηματισμό.
Ο προβληματισμός κατά την άποψή μας πρέπει να στραφεί στην επαναδιαπραγμάτευση εννοιολογικών σχημάτων που το πλαίσιό τους καθορίζει και τη μορφή της κοινωνίας. Η μορφή της κοινωνίας με τη σειρά της, το κοινωνικό μοντέλο δηλαδή, είναι αυτό που καθορίζει τις στάσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των οργανικών της μελών. των ανθρώπων.
Η νεωτεριστική πολιτισμική ταυτότητα, προϊόν της ορθολογικοποιημένης φαντασίωσης μιας ολικής κυριαρχίας πάνω στη φύση κατά πόσο ενέχεται στην διαμόρφωση αντίστοιχων αξιών, κανόνων, στάσεων και αντιλήψεων που καθορίζουν τις ανθρώπινες πράξεις;
Κατά πόσο το ηθικό κριτήριο μεταβάλλεται ιστορικά και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και διαφοροποιεί αξιακά νοητικές οντολογικές δημιουργίες (θεοί, Θεός, πόλις, εμπόρευμα, πλούτος, πατρίδα, δημοκρατία, κράτος, έθνος, ελευθερία, κεφάλαιο, πίστη, τιμή, καθήκον κ.α.);
Ποιος ο ρόλος των θρησκειών και κατά πόσο αυτές συνειδητά ή ασυνείδητα διαμορφώνουν τις αξίες, την ιεράρχησή τους και εν τέλει τις πράξεις μας;
Το τι είναι ιερό και τι όχι δεν διαφοροποιείται και αποκτά διαφορετικό περιεχόμενο και εγκυρότητα ανάλογα με το πώς η κάθε κοινωνία συγκροτεί τον εαυτό της δημιουργώντας τις δικές της παραστάσεις της πραγματικότητας και το οποίο φέρεται και ενσωματώνεται μέσα στο καθημερινό λέγειν και πράττειν των ανθρώπων;
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε αυτούς τους προβληματισμούς στο οικολογικό ζήτημα, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε π.χ. γιατί είναι εκλογικευμένη η αντίληψη περί ιερότητας αντικειμένων που διαθέτουν απτή υλικότητα (ναοί, οστά προγόνων, αγίων εικόνες) και θεωρείται ειδωλολατρική η αντίληψη περί ιερότητας της φύσεως;
Αφού όλες οι μεταφυσικές έννοιες υπόκεινται εν τέλει στον τρόπο που εμείς τις ερμηνεύουμε ως νοητικές κατασκευές που είναι, μήπως η επαναφορά της ιερότητας στη φύση θα αποτελούσε και τη λύση του οικολογικού προβλήματος; Το εάν είναι έμψυχη ή ένθεα η φύση, αυτό καθ’ αυτό δεν εξαρτάται από την πραγματικότητα, αλλά από την δική μας αναπαράσταση της πραγματικότητας. Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να υπενθυμίσουμε ότι σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την δεσμευτική ισχύ των ηθικών κανόνων και αξιών που απορρέουν από την αύρα που περιβάλλει το «ιερό» και προκαλεί μια ευλάβεια και έναν σεβασμό.
Σκοπός του γράφοντα δεν είναι να δώσει οντολογική ύπαρξη σε φαντασιακές δημιουργίες του αρχαιοελληνικού κόσμου όπως είναι οι υπέροχες ποτάμιες θεότητες, οι νύμφες (των ορέων, των υδάτων, των δέντρων και των αγρών), η Γαία, η Δήμητρα κ.ά., αλλά να προβληματιστούμε εάν θα πρέπει να θέσουμε το οικολογικό ζήτημα σε άλλη βάση.
«Όσο επιτακτική είναι η αναγκαιότητα να ληφθεί το περιβάλλον καθώς και η ισορροπία μεταξύ της ανθρωπότητας και των πόρων του πλανήτη σοβαρά υπ’ όψιν, εξίσου επιτακτική είναι και η επαναξιολόγηση των αξιών και των προσανατολισμών της παρούσας κοινωνίας». (Καστοριάδης).
«Η ενθρόνιση του ανθρώπου στη θέση του «άρχοντα και κυρίου της φύσης» είναι Ύβρις. Η Ύβρις πάντα προκαλεί τη Νέμεση, την τιμωρία». (Καστοριάδης).
( Το κείμενο είναι απόσπασμα της διπλωματικής μου εργασίας με θέμα:«Η ΑΡΧΑΙΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ» ).
Αυτό με απλά λόγια κατά τον γράφοντα σημαίνει ότι για τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας όπως είναι το οικολογικό πρόβλημα, ο τρίτος κόσμος, η κρίση των ανθρωπίνων σχέσεων, η αλλοτρίωση της πολιτικής και η χειραγώγησή της από την οικονομική ολιγαρχία, ο εξοπλιστικός ανταγωνισμός κ.α., η λύση μπορεί να νοηθεί μόνο μέσα από την αλλαγή των φαντασιακών σημασιών της σημερινής ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτές με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν μια άλλη κοσμοαντίληψη, αναγκαία συνθήκη για έναν κοινωνικό μετασχηματισμό.
Ο προβληματισμός κατά την άποψή μας πρέπει να στραφεί στην επαναδιαπραγμάτευση εννοιολογικών σχημάτων που το πλαίσιό τους καθορίζει και τη μορφή της κοινωνίας. Η μορφή της κοινωνίας με τη σειρά της, το κοινωνικό μοντέλο δηλαδή, είναι αυτό που καθορίζει τις στάσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των οργανικών της μελών. των ανθρώπων.
Η νεωτεριστική πολιτισμική ταυτότητα, προϊόν της ορθολογικοποιημένης φαντασίωσης μιας ολικής κυριαρχίας πάνω στη φύση κατά πόσο ενέχεται στην διαμόρφωση αντίστοιχων αξιών, κανόνων, στάσεων και αντιλήψεων που καθορίζουν τις ανθρώπινες πράξεις;
Κατά πόσο το ηθικό κριτήριο μεταβάλλεται ιστορικά και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και διαφοροποιεί αξιακά νοητικές οντολογικές δημιουργίες (θεοί, Θεός, πόλις, εμπόρευμα, πλούτος, πατρίδα, δημοκρατία, κράτος, έθνος, ελευθερία, κεφάλαιο, πίστη, τιμή, καθήκον κ.α.);
Ποιος ο ρόλος των θρησκειών και κατά πόσο αυτές συνειδητά ή ασυνείδητα διαμορφώνουν τις αξίες, την ιεράρχησή τους και εν τέλει τις πράξεις μας;
Το τι είναι ιερό και τι όχι δεν διαφοροποιείται και αποκτά διαφορετικό περιεχόμενο και εγκυρότητα ανάλογα με το πώς η κάθε κοινωνία συγκροτεί τον εαυτό της δημιουργώντας τις δικές της παραστάσεις της πραγματικότητας και το οποίο φέρεται και ενσωματώνεται μέσα στο καθημερινό λέγειν και πράττειν των ανθρώπων;
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε αυτούς τους προβληματισμούς στο οικολογικό ζήτημα, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε π.χ. γιατί είναι εκλογικευμένη η αντίληψη περί ιερότητας αντικειμένων που διαθέτουν απτή υλικότητα (ναοί, οστά προγόνων, αγίων εικόνες) και θεωρείται ειδωλολατρική η αντίληψη περί ιερότητας της φύσεως;
Αφού όλες οι μεταφυσικές έννοιες υπόκεινται εν τέλει στον τρόπο που εμείς τις ερμηνεύουμε ως νοητικές κατασκευές που είναι, μήπως η επαναφορά της ιερότητας στη φύση θα αποτελούσε και τη λύση του οικολογικού προβλήματος; Το εάν είναι έμψυχη ή ένθεα η φύση, αυτό καθ’ αυτό δεν εξαρτάται από την πραγματικότητα, αλλά από την δική μας αναπαράσταση της πραγματικότητας. Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να υπενθυμίσουμε ότι σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την δεσμευτική ισχύ των ηθικών κανόνων και αξιών που απορρέουν από την αύρα που περιβάλλει το «ιερό» και προκαλεί μια ευλάβεια και έναν σεβασμό.
Σκοπός του γράφοντα δεν είναι να δώσει οντολογική ύπαρξη σε φαντασιακές δημιουργίες του αρχαιοελληνικού κόσμου όπως είναι οι υπέροχες ποτάμιες θεότητες, οι νύμφες (των ορέων, των υδάτων, των δέντρων και των αγρών), η Γαία, η Δήμητρα κ.ά., αλλά να προβληματιστούμε εάν θα πρέπει να θέσουμε το οικολογικό ζήτημα σε άλλη βάση.
«Όσο επιτακτική είναι η αναγκαιότητα να ληφθεί το περιβάλλον καθώς και η ισορροπία μεταξύ της ανθρωπότητας και των πόρων του πλανήτη σοβαρά υπ’ όψιν, εξίσου επιτακτική είναι και η επαναξιολόγηση των αξιών και των προσανατολισμών της παρούσας κοινωνίας». (Καστοριάδης).
«Η ενθρόνιση του ανθρώπου στη θέση του «άρχοντα και κυρίου της φύσης» είναι Ύβρις. Η Ύβρις πάντα προκαλεί τη Νέμεση, την τιμωρία». (Καστοριάδης).
( Το κείμενο είναι απόσπασμα της διπλωματικής μου εργασίας με θέμα:«Η ΑΡΧΑΙΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ» ).